ساز قانون چیست؟
قانون سازی است به شکل ذوزنقه‌ی قائم الزاویه و از سازهای زهی مضرابی (زخمه ای) مطلق است که در ساخت آن، چوب، فلز، استخوان و زه به کار رفته اند. نوازنده، این ساز را نشسته، درحالی که ضلع بزرگ آن روی میز یا پاها، به سمت نوازنده قرار دارد، با دو انگشت سبابه‌ی دست راست و چپ مجهز به مضراب می‌نوازد. قانون قدمتی طولانی دارد و معمولا از چوب های کهنه شده محکم گردو و نیز مانند دیگر سازهای ملی در اندازه های مختلف و با اختلافاتی در ساخت و اجزای تشکیل دهنده ساخته می شود.
اجزای تشکیل دهنده ساز قانون
- جعبه ی صوتی
- صفحه ی رو
- پوست
- پرده گردان
- خرک
- گوشی ها
- کلید کوک
- پل
- شیطانک
- سیم گیر
- تعداد و جنس وتر ها
جعبه ی صوتی ساز قانون
جعبه ی صوتی قانون دو صفحه ی زیر و روی ذوزنقه قائم الزاویه ای هستند که با کلاف های چهارگانه ی جانبی به هم متصل شده اند. این جعبه معمولا از چوب گردو ساخته می‌شود.
صفحه ی رو ساز قانون
صفحه ست چوبی که در طرف چپ آن 27 پرده گردان و 81 گوشی قرار دارند در سمت راست آن، زیر خرک، به جای چوب، مستطیلی از پوست به عرض تقریبی 15 و طول تقریبی 40 سانتی متر قرار گرفته است. سطح پوست دار صفحه رو، گاهی از یک تکه پوست و گاهی از چهار تکه پوست مجزا به صورت مربع یا لوزی ساخته می‌شود. در قسمت چوبی صفحه، شبکه هایی از جنس چوب برای خروج صدا ایجاد شده اند.
پوست ساز قانون
برای قسمت پوست دار صفحه ی رو از پوست شتر، گوساله و ماهی استفاده می‌شود. پوست قانون باید کمی زخیم تر از پوست سازهای دیگر شود تا بتواند فشار کوک 81 وتر را در سطحی بزرگ تحمل نماید.
پرده گردان ساز قانون
ابزارهای کوچک فلزی هستند که در سراسر سمت چپ ساز بعد از شیطانک و قبل از گوشی ها روی قطعه چوب اضافه ای که روی صفحه ی رو چسبانیده شده به وسیله ی میخ های کوچکی نصب شده اند.
از هر پرده گران تعدادی وتر هم کوک و هم صدا می‌گذرد و به گوشی ها می‌روند. پرده گردان ها را به طور معمول با دست چپ حرکت می‌دهند. کوک وترها بدون استفاده از پرده گردان ها صدای «بمل» را دارد.
انواع پرده گردان در ساز قانوان:
1.در قانون هایی که از روی الگوی عربی آن در ایران ساخته می‌شوند دارای دسته ی کوچکی برای حرکت دادن آن هاست و ممکن است تعداد آنها برای هر گروه از وترهای هم صدا بین چهار یا پنج عدد باشد که با حرکت دادن هر یک از آنها صدای بین «بمل» تا «دیزسری» را جداگانه به دست آورد.
2.پرده گردان های ریلی، که دارای پایه ای چوبی است که در طرف چپ ساز بعد از شیطانک نصب می‌شود و بر روی آن قطعه چوب کوچک یا دسته‌ی فلزی قرار دارد که بر روی پایه‌ی گفته شده به حرکت در میآید و طول وتر را کم و زیاد کرده و در نتیجه صدای بین «بمل» تا «دیزسری» و حتی فواصل کوچک تر را ایجاد می‌کند.
خرک ساز قانون
تیغه ای باریک از چوب به طول تقریبی 35 سانتی متر «کمی کوتاه تر از عرض قانون و ارتفاع تقریبی 2 سانتی متر» که در طرف راست روی سطح پوست دار قرار دارد و صورت یکسره زیر تمامی وترها واقع شده و روی خرک استخوان باریکی قرار دارد که از فرو رفتن وتر ها در چوب جلوگیری می‌نماید و با 81 شیار در فواضل معین، وتر ها از روی آن عبور می‌کنند. خرک قانون با چهار پایه ی چوبی کوچک بر سطح پوست دار صفحه ی رو قرار دارد.
گوشی های ساز قانون
گوشی های قانون از جنس چوب و به صورت میخ هایی هستند که سزشان به شکل هرم ساخته می شود و در کلید کوک،وسر دیگرشان که باریک تر است به صورت عمودی در سطح افقی چوب در سمت چپ ساز قرار می گیرد.هر وتر به گوشی بسته می شود.
کلید کوک در ساز قانون
ابزاری ست فلزی،حدود 10 سانتیمتر که در یک سر آن سوراخی به اندازه ی هر سر گوشی قرار دارد و طرف دیگر پهن تر است و برای کوک کردن وترها در ساز قانون به کار می‌رود به طوری که کلید کوک در دست چپ نوازنده به چپ و راست می‌چرخد.
پل ساز قانون
داخل جعبه ی صوتی ساز قانون، معمولا سه پل «یکی بین قسمت پوست دار و قسمت چوبی صفحه و دوتای دیگر زیر قسمت چوبی صفحه» قرار دارد که فشار صفحه ی رو را کنترل و از نشست کردن و تغییر شکل یافتن صفحه جلوگیری می‌کنند و ضمنت در تنظیم تعادل صدا بین وترهای ساز قانون نقش مهمی دارند. معمولا در ساخت سازهایی که صفحه ی روی آنها بزرگ و مسطح است از انواع پل استفاده می‌کنند.
شیطانک ساز قانون
قطعه چوب باریک و کم ارتفاعی ست که بین پرده گردان و گوشی ها از روی آن عبور می‌کنند. در بعضی از ساز های قانون شیطانک یکسره است و در بعضی دیگر قطعات کوچکی ست که هر تعداد وتری که همصدا کوک می‌شوند از روی آن عبور می کنند.
سیم گیر ساز قانون
سیم گیر یا جعبه ی گره ها در کلاف جانبی سمت راست که صفحه ی زیر و رو را به هم متصل می‌سازد، توخالی است و گاهی در متحرک دارد. گره وترها داخل این قسمت قرار می‌گیرند و از سوراخ های تعبیه شده بیرون می‌آیند و از روی خرک می‌گذرند.
تعداد و جنس وتر ها در ساز قانون
ساز قانون معمولا 82 وتر از جنس زه، ابریشم روکش دار یا نایلون دارد که در قسمت بم از وتر های فلزی روکش دار استفاده می‌شود و اکثر آنها در گروه های سه تایی و در قسمت بم، تکی یا دوتایی با یکدیگر همصدا کوک می‌شوند. به طور معمول تعداد صداها جمعا 27 است. گاهی تعداد وتر ها در اندازه های مختلف جعبه ی صوتی ساز قانون زیاد و کم می‌شود.
وسعت صدای ساز قانون
وسعت معمول صدای ساز های قانون متداول در ایران حدود سه اکتاو و نیم است.
کوک وترها
کوک وترها به وسیله ی پرده گردان ها برای تمام فواصل موسیقی ملی«و در وتر از صدای بمل تا دیز سری» قابل تغییر است.
کلید نت نویسی قانون
نت نویسی برای ساز قانون روی دو حامل صورت می‌گیرد. در این ساز برای حدود یک اکتاو از صداهای بم، با کلید «فا» خط چهارم و بقیه با کلید سل خط دوم حامل نت نویسی می‌شود.
مضراب
مضراب هر دست، حلقه ای نسبتا پهن و فلزی از جنس نقره، ورشو یا برنج است که در بند دوم انگشت سبانه قرار می‌گیرد. داخل این حلقه به طرف کف دست، تیغه‌ای به طول تقریبی 4 و عرض تقریبی 1 سانتی متر معمولا از شاخ گاو، گوزن «و گاه پلاستیکی نرم» برای زخمه زدن به وترها قرار دارد و مانند ناخن انگشت عمل می‌کند.
ویژگی های بیشتر در مورد ساز قانون
- به علت وجود پرده گردان، اجرای تمام فواصل موسیقی ملی با این ساز ممکن است.
- امکان اجرای آکوردهای چند صدایی با انگشت های مختلف وجود دارد «حداکثر شش صدای همزمان».
- قانون سازی است که برای تک نوازی و گروه نوازی از استفاده می شود.
- انواع حالت های کمی و کیفی، از جمله گلیساندو، پیتزیکاتو، تریل، تکیه و پاساژ در این ساز قابل اجرا هستند.
- در روش قانون نوازی ایرانی از مضراب ریز برای نگه داشتن زمان کامل صدا استفاده می‌شود. این ساز در کشورهای دیگر، مانند مصر، ترکیه، ارمنستان و.. در اندازه ها و وسعت های متفاوت به کار گرفته می‌شود.
- برای این ساز نیز علایم قراردادی مخصوصی به منظور استفاده از انگشت ها و نیز حالت های مختلف موسیقی وجود دارند.
- در این ساز اجرای مضراب «ریز» تنها با یک دست به صورت های مختلف نیز امکان پذیر است.
کلاس های موسیقی در آکادمی موسیقی رامشگران
برای جهت مشاوره و اطلاع بیشتر از ساز قانون و دیگر ساز ها می‌توانید با ما تماس بگیرد، و همچنین می‌تواند دیگر مقالات سازشناسی آکادمی رامشگران را مطالع کنید با تشکر.
“چهت هماهنگی با شماره زیر تماس بگیرید”
بدون دیدگاه