ساز تار چیست؟
تار از سازهای زهی مضرابی ( زخمه ای) مقید است که در ساخت آن از چوب، پوست، استخوان، زه (روده ی تابیده ی چهارپایان) و فلز استفاده می شود و طول کلی آن حدو 95 سانتی متر است. اگر چه در گذشته های دور، نامی از آن برده نشده است ولی از حدود دویست سال پیش، تار یکی از سازهای اصلی موسیقی ملی ایران بوده است. نوازنده تار ایرانی در حالت نشسته ساز تار را به صورت افقی روی ران پا قرار می دهد، به طوری که دسته ی تار طرف چپ را روی دستان هایی که در طول دسته ی تار بسته شده اند حرکت میدهد و با مضرابی که در دست راست دارد به سیم ها زخمه میزند.
کاسه ی طنینی تار
کاسه ی طنینی از چوب یک تکه در دو حجم توخالی تقریبا گلابی شکل – یکی بزرگ تر و دیگری کوچک تر- تشکیل شده و یک طرف آنها ( دهانه ) باز است. قسمت بزرگ تر را (کاسه) و قسمت کوچک تر را (نقاره) می‌گویند. بر روی دهانه های باز ساز تار کاسه و نقاره پوست میکشند و خرک بر روی پوست کاسه قرار می‌گیرد. جنس چوب کاسه ها معمولا از چوب درخت توت تهیه می شود.
پوست ساز تار
پوست تار از قسمت نازک پوست چهارپایانی مانند بز و بره انتخاب می شود .
خرک تار
خرک ساز تار معمولا از جنس استخوان به کار می‌رود و در روی دسته و شیطانک به طول تقریبی 5 و ارتفاع 2 سانتی متری ساخته می‌شود که با دو پایه ی کوچک خود روی پوست کاسه قرار می‌گیرد و سیم ها هریک جداگانه از درون شیار های کم عمقی که بر سطح خرک ایجاد شده اند عبور می‌کنند. برای ثابت ماندن خرک بر روی پوست، تکه های کوتاهی از جنس دستان ها از حلقه های کوچکی که روی خرک (دو حلقه در طرفین و یک حلقه در وسط) ایجاد شده می‌گذرند و به سیم گیر که در انتهای بدنه کاسه تار قرار دارد وصل می‌شوند.
دسته ساز تار
دسته ی تار از چوب های سخت، مانند گردو و یا توت، به صورت لوله ای تو پر به طول تقریبی 50 و قطر تقریبی 4 سانتی متر ساخته می‌شود که از طرف جلو (محل انگشت گذاری) ثاف برش خورده و از طرف پشت نیم دایره است و دستان ها با فواصل معین، روی آن بسته می‌شوند.
در طرفین طول دسته (سطح رویی) دو رشته نوار از جنس استخوان کار می‌گذارند که هم به زیبایی دسته کمک می‌کنند و هم مانع فرسایش چوب در اثر تماس زیاد انگشت ها می‌شوند. دسته ی ساز تار از یک طرف به نقاره و از طرف دیگر به سر پنجه ی تار متصل است .
گوشی های ساز تار
تار 6 عدد گوشی از جنس چوب، به تعداد سیم های ساز دارد که بصورت میخ درشت سر پهن ساخته می‌شوند. قسمتی که هنگام کوک کردن، با دست چپ نوازنده به چپ و راست گردانده می‌شود پهن تر است و بیرون سرپنجه قرار دارد و قسمتی که یک سر سیم به دور آن پیچیده می شود باریک تر است و داخل فضای خالی سر پنجه قرار دارد .
شیطانک ساز تار
قطعه استخوان باریک و کم ارتفاعی به عرض دسته تار و به ارتفاع 2 میلی متر است که بین دسته و سر پنجه قرار گرفته و دارای شیارهای کم عمقی ست که سیم ها هر یک از درون یکی از این شیار ها می‌گذرند و به طرف گوشی میروند.
دستان های ساز تار
امروزه به طور معمول 28 دستان بر روی دسته ی تار بسته می‌شود که جنس آنها از زه (روده ی تابیده ی چهارپایان) یا نخ نایلون است. هر دستان را در فواصل معین، چهار یا سه دور، دور دسته ی تار می‌بندند و آن را گره می‌زنند، به طوری که گره ها در شیاری که در سطح بالایی طول دسته ایجاد شده قرار بگیرند. محل دستان بر روی دسته ثابت نیست و در دستگاه های مختلف، بعضی دستان ها تا حدی حرکت داده می‌شوند .
سیم گیر تار
قطعه ای ست کوچک از چوب یا استخوان که در انتهای بدنه ی کاسه ساز تار نصب شده و دارای شیارهایی است که حلقه ی تابیده شده یا گره یک سر سیم به آن میافند .
تعداد و جنس سیم ها
تار ایرانی دارای 6 سیم از جنس فلز با قطرهای مختلف است که به طور معمول سیم های اول و دوم (فلزی سفید رنگ) به قطر 22/0 تا 18/0، و سیم های سوم و چهارم (زرد از جنس برنج) به قطر 22/0 تا 18/0، دو به دو با یکدیگر همصدا کوک می‌شوند. سیم پنجم و اخوان (فلزی سفید رنگ) با قطر کمتر همصدای سیم های اول و دوم، و سیم ششم سیم بم (فلزی زرد رنگ) با قطر 38/0 یک اکتاو بم تر از سیم های اول و دوم کوک می‌شوند.
وسعت صدای تار
وسعت معمول صدای ساز تار نزدیک به سه اکتاو است.
کوک سیم ها در تار
کوک دست باز سیم های شش گانه به صورت چهارم پایین رونده و اکتاو است. کوک سیم ها بنا بر نیاز نوازنده می‌تواند تغییر کند. معمولا در اجرای مقام های دوازده گانه‌ی موسیقی ملی سیم های پنجم و ششم کوک متغیری دارند.
کلید نت نوسی تار
نت نویسی ساز تار با کلید سل حط دوم حامل است.
مضراب ساز تار
مضراب قطعه ای ست فلزی معمولا از جنس برنج، به طول تقریبی 3 تا 4 سانتی متر و نیمی از طول آن که در دست نوازنده جای می‌گیرد که با موم پوشیده شده است.
ویژگی های دیگر تار
کوک سیم ها و محل دستان ها در ساز تار را در اجرای دستگاه ها و آوازهای موسیقی ملی می‌توان تغییر داد ولی معمولا فواصل چهارم یا پنجم پایین رونده بین سیم های اصلی حفظ می‌شوند.
گفته اند سیم پنجم تار را غلام حسین درویش (استاد تار دوره ی قاجار) که به آن اضافه کرده است که به آن (سیم واخوان) می‌گویند.خراش (آرپژ) و آکوردهای دو یا سه صدایی در تار قابل اجرا هستند و اجرای نت ها بر روی سیم بم با انگشت شست دست راست نیز ممکن است .
استاد تار آموزشگاه موسیقی رامشگران
پویا خسروی متولد ۱۳۶۸ آموزش موسیقی را از سال ۱۳۷۹ زیر نظر بهرام ساعد، جهانشاه صارمی، نیما نادری، استاد حسین علیزاده آغاز کرد و مبانی آهنگسازی را در نزد پروفسور فهیم ممتازی فرا گرفت.
بدون دیدگاه