ساز نی چیست؟
نی، از سازهای بادی کهن و از جنس نی است که طول آن از شش گره و هفت بند تشکیل شده و به همین دلیل آ ن را «نی هفت بند» می گویند. هنگام نواختن نی، هوا از دهانه وارد می‌شود و با انگشت گذاری بر سوراخ ها و با تغییر فشار هوا، صداهای مختلف به وجود می‌آیند.
نحوه گرفتن ساز نی
نوازنده، نی را عمودی در دست می گیرد و با جا گرفتن بین دو دندان نیش و گرد کردن زبان در پایین و پشت آن در دهانه ی ساز نی می دمد. البته لازم است بدانید نوازندگی نی به دو روش متفاوت لبی و دندانی است که این دو روش صداهای متفاوتی به همراه دارد و بخش زیادی از هوای دمیده شده، از سوراخ های باز نی خارج می شود و نوازنده با انگشت های هر دو دست، سوراخ ها را باز و بسته می کند. ممکن است نوازنده هنگام نواختن، دست راست را بالای دست چپ قرار دهد و برعکس .
نجوه ساخت ساز نی
هنگام ساختن نی روی گره ها را با نوار می پوشانند و بر سر دهانه و انتهای نی لوله ی استوانه ای کوتاهی به طول تقریبی 7 سانیتمتر و هم قطر 1/5 تا 3 سانتی متر است و تعداد 5 سوراخ در طرف جلو و یک سوراخ در قسمت عقب نی ایجاد می کنند. هرچه لوله ی ساز باریک تر و کوتاه تر باشد صدای آن زیر تر است و برعکس. نی در اندازه های مختلف تهیه می‌شود و ساز تک نوازی است و نمی‌توان آن را کوک کرد. بدنه ی اصلی این ساز نی چون در طبیعت رشد می کند و به همین دلیل، با انتخاب طول و قطر آن، از هر پرده ای می توان نی داشت.
وسعت صدایی ساز نی
وسعت معمول صدای نی حدود دو اکتاو و نیم است. مثال های زیر برای نی منطبق با دیاپازون است که به طور طبیعی فاقد صدای «سی» روی خط سوم حامل است. وسعت نی به چهار منطقه ی صوتی، شامل موارد زیر است:
- صدای بم
- بم نرم
- صدای اوج
- صدای غیث
- پس غیث
نحوه نت نویسی ساز نی
در نت نویسی برای نی از کلید سل خط دوم حامل استفاده می شود.
انگشت گذاری در نی چگونه است؟
سوراخ های پنج گانه ی روی نی از پایین به بالا شماره گذاری می شوند. اگر از پایین به بالا، اول دست چپ و بعد دست راست قرار بگیرد انگشت کوچک دست راست قرار بگیرد انگشت کوچک دست چپ، شماره ی یک و آزاد است، یعنی وظیفه اجرایی ندارد. انگشت دوم روی سوراخ اول، انگشت سوم «میانی» بین سوراخ های اول و دوم که حکم تکیه گاه را دارد، انگشت چهارم «سبانه» روی سوراخ دوم انگشت شست، پشت نی به حالت تکیه گاه می گیرد.
انگشت اول «کوچک» دست راست نیز مانند همین انگشت در دست چپ آزاد است. انگشت دوم روی سوراخ سوم، انگشت سوم «میانی» روی سوراخ چهارم، انگشت چهارم «سبانه» روی سوراخ پنجم قرار می گیرد و سوراخ پشت نی که ششمین سوراخ است با انگشت شست دست راست گرفته می شود.
نی ساز غیر قابل کوک
به علت ساختار طبیعی بدنه ای نی و عدم امکان کوک کردن آن می توان با توجه به تغییر طول و قطر لوله، از هر پرده ای نی داشت. بجز نی در کوک «دو» بقیه ی نی ها از ساز های انتقالی هستند. مثلا نی در کوک «سی بمل» وقت «دو» میزند «سی بمل» صدا می‌دهد، پس باید برای آن یک پرده بالاتر، یعنی «ر» نوشت تا صدای «دو» بدهد. یا برای نی در کوک «لا» که یک پرده و نیم پایین تر از دیاپازون است باید یک پرده و نیم بالا تر نت نویسی کرد تا دیاپازون صدا بدهد.
به طور کلی هر نی از نت شروع، صدای سوم کوچک خود را ندارد. مثلا نی «فا» کوک، صدای «لا بمل»، نی «سل» کوک صدای «سی بمل» و نی «لا» کوک صدای «دو» را ندارند یا به سختی و در اکتاو قابل اجرا هستند.
اطلاعات بیشتر در مورد ساز نی
در نواختن نی نیز مانند دیگر ساز های بادی، بعد از کمی نوازندگی، به علت جریان گرم نفس در لوله، سطح صدا کمی بالا می رود، یعنی زیرتر می شود. نی، از سازهای دست کهن و به همین صورت در تمام نواحی ایران معمول است و انواع دیگر آن را نیز با تفاوت هایی می توان مشاهده کرد، مانند نی انبان و بالابان. نی هایی که از نواحی خشک به دست می آیند چوب محکم تری دارند و ترک نمیخورند. نی از سازهایی است که برای تک نوازی مناسب تر است ولی در گروه نوازی های سازهای ملی هم از آن استفاده می شود.
امکانات اجرایی ساز نی
- نوازندگی در صداهای بم نی، حجم بیشتر و در صداهای زیر حجم کمتری دارد.
- اجرای تیکه ها، استاکاتو و اخون ها و آرپژ های کوتاه «درصورت نیاز» در این ساز به خوبی میسر می شود.
- حالت های کیفی موسیقی با کم و زیاد کردن فشار دمیدن و حرکت مختصر انگشت ها بر روی سوراخ ها ایجاد می شوند.
- بعضی فرم های موسیقی ایرانی، مانند انواع مثنوی، بهترین اجرایشان با این ساز است.
کلاس های موسیقی در آکادمی موسیقی رامشگران
برای جهت مشاوره و اطلاع بیشتر از ساز نی و دیگر ساز ها می‌توانید با ما تماس بگیرد، و همچنین می‌تواند دیگر مقالات سازشناسی آکادمی رامشگران را مطالع کنید با تشکر.
“چهت هماهنگی با شماره زیر تماس بگیرید”
بدون دیدگاه